Kalça Eklemini İlgilendiren Hastalıklarda Total Kalça Protezi (TKP) Uygulaması

Total Kalça Protezi (TKP) ameliyatı, kalça hareketlerinin düzelmesini ve ağrının ortadan kaldırılmasını sağlayan ve ülkemizde her yıl giderek artan sayıda hastanın yararlandığı başarılı bir ortopedik cerrahi girişimdir. Yaşam kalitesini artıran bu cerrahi girişim hakkında öğrenmek ya da sormak istediğiniz her türlü bilgiyi, sizin için hazırlanan bu yazıda tüm detaylarıyla bulabileceksiniz.

Kalça eklemi hakkında bize bilgi verebilirmisiniz ?

Total Kalça Protezini (TKP)’ni anlamamız için öncelikle kalça ekleminin yapısını incelememiz gerekmektedir.Kalça eklemi top ve yuva (ball and socket) tarzı bir eklemdir. Top parçasını femurun (uyluk kemiği) başı oluştururken, yuva ise kalça kemiğinin bir parçasıdır. Topun yuva içerisindeki dönüşü bacağınızı içe, dışa, öne,arkaya ve daire biçiminde oynatmanıza izin verir. Kalça eklemi önden ve arkadan kuvvetli bağlarla sarılmıştır. Sağlıklı bir kalçada top ve yuva yüzeyleri düzgün bir kıkırdakla (hyalin) kaplıdır. Yüzeyin düzgün olması topun yuva içerisinde kolayca kaymasını sağlar. İki yüzey arasındaki temas alanı son derece önemlidir.

Kalça eklemini tutan hastalıklarda ne gibi değişiklikler olmaktadır ? Hastalar ne gibi şikayetlerle size başvuruyorlar ?

Kalça eklemi özellikle kalça çıkığı, dejeneratif osteoartrit (kireçlenme), ;romatoid artrit (romatizmal) , avasküler nekroz (kanlanma problemi) yada geçirilmiş travma sonrası gelişen bozukluklar da en fazla etkilenmektedir. Bu gibi hastalıklarda iki yüzey yani top ve yuva arasındaki temas alanı azalır. Temas alanı azaldığında birim yüzeye düşen yük miktarı artacaktır. Bu durumda ise eklemi oluşturan yüzeylerdeki kıkırdak doku aşınacak yerini pürüzlü, harap olmuş bir doku alacaktır. Kıkırdak altındaki kemik doku normalden daha fazla yüke maruz kaldığından zamanla sertleşecek ve yer yer kistik oluşumlar meydana gelecektir.

Vücut savunma mekanizması olarak azalan temas alanını artırabilmek için yeni kemik oluşumları (osteofit) oluşturacaktır. Eklem mesafesindeki daralma sebebiyle kalça ekleminin hareketleri kısıtlanacaktır. Mevcut hastalık ilerledikçe hastalar ağrı duyacaklardır. Kalça eklemi hastalıklarında duyulan ağrı genellikle kasık bölgesinde hissedilmektedir. Ancak bazan bu ağrı kaba et bölgesinde hatta dizin iç yüzüne doğru da duyulabilmektedir. Hissedilen ağrı künt karekterde olup, hastalığın başlangıç aşamalarında özellikle yol yürürken rahatsızlık verir. Daha sonraki aşamalarda ağrının şiddeti giderek artar ve istihat halinde iken bile duyulmaya başlar. Hatta geceleri hastaları uykudan uyandırabilir. Ağrı ile birlikte eklem hareketlerindeki kısıtlılık, hastaların merdiven inip-çıkma, çorap giyme,oturup kalkma gibi fonksiyonlarının giderek bozulmasına yol açar. Zamanla eklem harabiyeti arttıkça kısalık ortaya çıkacak bu da yürüme esnasında topallamaya yol açacaktır.

İlk tedavi seçeneği Total Kalça Protezi midir ?

Kesinlikle hayır ! Tedavi de öncelikle konservatif yani ameliyat dışı yöntemler denenmelidir. Kilo verme, baston ya da koltuk değneği kullanılması o ekleme gelen yükleri azaltacaktır. Analjezik-antiinflamatuar ilaçlar (romatizmal ağrı kesici ilaçlar) ağrının azalması ve hareketlerin daha iyi olmasını bir müddet sağlayabilmektedir. Fiziksel tıp ve rehabilitasyon yöntemleri, ameliyat kararı vermeden önce mutlak suretle denenmelidir. Konservatif tedaviye, bir başka deyimle ameliyat dışı yöntemlere cevap vermeyen, günlük yaşamı etkileyen şiddetli ağrı, hareket kaybı ve neticesinde fonksiyon kaybı olan hastalarda Total Kalça Replasmanı yani protez ameliyatı yüz güldürücü bir sonuç verecektir. TKP ameliyatı elektif (acil karar verilmesi gerekmeyen) bir girişimdir. Yani ameliyat zamanına tek başına hekim ya da hasta karar vermemelidir. Doğru zamanda ve uygun hastada protez ameliyatının yapılması, sonucu pozitif yönde etkileyen temel faktör olarak bilinmelidir.

Hastaları bu ameliyata nasıl hazırlıyorsunuz ?

TKP’i tüm cerrahi yaklaşımlar içerisinde büyük sınıf (major) girişim olarak kabul edilmektedir. Her yaş grubunda bu tip ameliyatlar yapılsa da genellikle hastaların çoğunun yaş ortalaması 60-65 arasında hatta daha da yüksek olabilmektedir. Bu nedenle hastaların ameliyat öncesi dönemde genel bir kontrolünden geçmesi gerekmektedir. Bu aşama hastanede yatış işlemi yapıldıktan sonra olabilirken, özellikle aynı şehirde oturan ve de daha hareketli hastalarda ayaktan yani hastaneye yatmadan da olabilmektedir.

Ameliyat için genelde 2 ünite kan ihtiyacı olabiliyor. Uygun olduğu durumlarda bazı hastalar kendileri ameliyattan 10 gün önce kan bağışında bulunuyorlar. Belli bir işlemden sonra hastaya kendi kanını verebilmek mümkün olabiliyor. Şayet bu uygulama için kan değerleri ya da hastanın genel sağlık durumu uygun değilse o taktirde kan merkezinden temin edilecek kanlar ameliyat da kullanılıyor.

Biz bu ameliyatları epidural anestezi denilen yani bölgesel anestezi yöntemiyle yapıyoruz. Bu yöntemde beldeki omurlar arasından ince bir kateter yerleştirilir. Bu kateter vasıtasıyla sürekli epidural mesafeye ilaç gönderilir, böylelikle ameliyat süresince hiç bir şey hissetmezsiniz. Ayrıca bu yöntem sayesinde ameliyat sonrasında da ağrı hemen hemen hiç hissedilmemektedir. Genellikle protez ameliyatı hastadan hastaya değişmekle bereber, ortalama 1-1.5 saat sürmektedir.

Kalça protezi ameliyatında yapılan işlem nedir ?

Kalça eklemine ulaşıldıktan sonra uyluk kemiğinin ucundaki top şeklindeki baş çıkartılır. “Oyucu” adındaki bir aletle metal protez için düzgün bir yuva hazırlanır. Hazırlanan yuvaya metal protez monte edilir. Yeni yuvanın içine özel sert bir plastik (polietilen,seramik yada metal) yerleştirilir.

Protezin gövde bölümü çakılarak yada çimentolanarak kemiğe yerleştirilir. Metal ya da seramik bir baş konarak total kalça protezi tamamlanmış olur.

Kalça replasmanında kullanılan parçalar ki biz bunlara kısaca protez diyoruz, yuvaya konacak parçaya kap, uyluk kemiğinin içine konan parçaya da kök denmektedir. Bu parçaları kemiğe tutturmak için bir çok yol vardır. Örneğin çimentolu bir total kalça protezin de parçalar kemiğe kemik çimentosu ile tutturulmaktadır. Çimentosuz total kalça protezin de ise kemik dokunun protezin içine ve çevresine doğru büyüdükçe bağlanma gerçekleşir. Hibrid ya da melez total kalça protezlerin de ise uyluğun içine yerleştirilen kök parça çimentolanırken, yuvadaki kap, üzerine doğru biyolojik kemik büyümesi ile kemiğe tutunur.

Ameliyat sonrası dönem nasıl geçiyor ? Hastalar hemen yürüyebiliyorlar mı ?

Ameliyattan sonraki dönem bizler için çok önemlidir. Şöyle ki, hasta büyük bir ameliyat geçirmiştir ve doğal olarak ağrı duyacaktır. İdrar yapma da zorluk olabilir. Ancak bunları kolaylıkla çözebiliyoruz. Şayet anestezi uzmanı epidural katater takmışa 48 saat boyunca hastanın ağrılarını tamamen bloke edebiliyoruz. Zaten bizim için önlenmesi gereken asıl ağrı ilk gece duyulan akut ağrıdır. Bunu da bahsettiğim yöntemle engelleyebiliyoruz. İlk gece idrar sondası taktığımız için tuvalet ihtiyacı açısından da problem genelde olmuyor. Ertesi gün 24 saat olmadan hastamızı yatak kenarına oturtup yürüteç dediğimiz yardımcı desteklerle ayağa kaldırıyoruz. Hastalarımızın erken ayağa kalkıp yürümesi bizim için çok önemli çünkü özellikle yaşlı hastalarda yürüyememe beraberinde başka sorunlara mesela derin ven trombozu ya da pıhtı oluşumuna zemin hazırlayabiliyor.

Kan Pıhtısı bu ameliyatlardan sonra ne sıklıkta oluşabiliyor ? Hastalarınızı erken ayağa kaldırmak dışında başka önlemlerde alıyormusunuz ?

Kalça protezi,diz protezi yada kalça kırığı ameliyatları gibi büyük ortopedik girişimlerden sonra bacak toplardamarlarında pıhtılar oluşabilir. Bunlara derin ven trombuzu (DVT) denir. Nadir olarak, oluşan bu pıhtılar akciğerlere gidip ölümcül olmayan yada olabilen sorunlara (emboli) yol açabilir. Şayet koruyucu önlemler özelikle de ilaç ile gerekli önlemler alınmaz ise % 40-60 oranında pıhtı, %0.1-0.4 oranında ise ölümcül akciğer embolisi gelişebilmektedir. O nedenle biz kalça protezi yaptığımız hastalarda pıhtı oluşumunu azaltacak bazı önlemler alırız. Bu amaçla bacak kaslarını sıkıştıracak ve toplar damarlardaki kanı akış halinde tutacak mekanik aygıtlar kullanılabilir. Ayrıca kan sulandırıcı deri altına yapılan ilaçları en az 10 gün özelikle de kalça protezi ameliyatlarında 30 gün süreyle kullanırız. Ameliyat sonrası dönemde uyluk ve bacak bölgesinde bir miktar şişlik olması normaldir. Ancak bacak bölgesinde aşırı şişlik ve gerginlikle birlikte ağrı duyulması durumunda hastanın bizi bilgilendirmesi çok önemlidir. Eğer gerek duyuyorsak da kan pıhtılaşmasını saptamak için hastaya ağrı vermeyecek bir yöntem olan Doppler ultrasonografiyi isteriz.

Kalça protezi ameliyatı olan hastalara hastaneden taburcu olduktan sonra önerileriniz mutlaka oluyordur.

Bunları dikkati çekmesi açısından alt alta sıralayabilir misiniz ?

1. Yara iltihabının belirtilerini saptamak için yara bölgesini her gün kontrol edin. Eğer yara yerinizde kızarıklık artarsa ve akıntı olursa lütfen en kısa zamanda bizimle temasa geçin.
2. Dikişler ameliyat sonrası 2.haftada alınacaktır. Kesi yerinizi her zaman kuru tutun. Kesi üzerine sıkıca oturan giysiler giymeyin.
3. Ameliyat tarihinden 3-4 gün sonra rahatlıkla duş alabilirsiniz
4. Ameliyat bölgenizi tümüyle ve yumuşak bir biçimde kuruladığınıza emin olun.
5. Her gün bir kaç kez 20 dakikalık sürelerle kesi bölgesine buz torbası uygulamayı sürdürün.

Ağrı tedavisi

1. Hekiminizin önerdiği biçimde ağrı kesicilerinizi almalısınız.
2. Ağrı kesici ilacı ağrınız çok artmadan almalısınız, bu ağrınızın daha hızlı azalmasına yardımcı olacaktır.
3. Eğer egzersizleri yaptığınız sırada veya yaptıktan hemen sonra rahatsızlık hissediyorsanız, ağrı kesicinizi egzersizden en az 45 dakika önce alınız. Bu sizin egzersize başlamanızdan önce ağrı kesicinin etkisini göstermek için yeterli zamanı bulmasını sağlayacakır.

A

Enfeksiyonun önlenmesi

Total kalça replasman sonrası geçireceğiniz bir müdahele enfeksiyon riskini artırmaktadır. Şayet,

1. Diş hekiminiz tarafından bir girişim uygulanacaksa (diş çekimi, kanal tedavisi vs.)
2. Kalp kateterizasyonu, mide endoskopisi, yada bağırsak akciğer mesane gibi organlara yönelik tanısal girişimler yapılacaksa
3. Vücudun herhangi bir yerindeki iltahaplanma durumu varsa lütfen doktorunuzu arayınız.

Şişlik

Kalça protezinden sonra hastaların çoğunda ameliyatlı bacakta şişme olur. Şişliğin miktarı hastadan hastaya değişmekle birlikte, genelikle bu durum normaldir. Ameliyattan sonraki ilk 4 hafta boyunca oturur durumda geçirdiğiniz zamanı en aza indirmelisiniz. Çünkü bu durum şişliği artırır. Yürüme dönemleri ile ameliyatlı bacağın yükseğe kaldırılması süreleri birbirini izlemelidir. Bacak yükseltiğinde bilek kalp seviyesinin üstünde olmalıdır.
Spor etkinlikleri

İyileşme tümüyle tamamlandıktan sonra hafif spor etkinliklerinde bulunabilirsiniz. Yürüyüş,bisiklet,yüzme,golf en uygun spor faaliyetleridir. Koşma,atlama,kayak gibi ağır yük ve çarpmanın söz konusu olduğu sporlar uygun değildir. Kalça replasmanını izleyen yıllarda bu tür etkinliklere katılmamanızı kuvvetle tavsiye ederiz.

Çorap giyme

İyileşmeniz sırasında önceden sıradan olan işler özel dikkat gerektirecektir. En zoru olan çorap giymede, normalde 90°den fazla bükülmenizi gerektirir. Bu durum çok fazla istenen bir pozisyon değildir. Erkek hastalar için dize kadar uzanan çoraplar önerilmektedir. Kadınlar için ise külotlu çoraplar daha kolay giyilmektedir. Hatta çorap kenarına dikilecek iki uzun şerit size daha kolaylık sağlayabilecektir.

Ev işleri için öneriler

• Bir çok cebi olan bir önlük kullanınız.
• Sıcak sıvıları kapaklı kaplarda taşımaya özen gösterin
• Nesneleri taşımak yerine tezgah üzerinde kaydırın !
• Tezgah üzerinde çalışırken yüksek bir taburede oturun.
• Nesneleri yerden almak için eğilmeyin